Όταν ο Χίτλερ παραδόθηκε στο Στάλινγκραντ

Κώστας Μπετινάκης

«Η γερμανική διοίκηση άφησε να περάσουν τα Χριστούγεννα, έπειτα η μερίδα του ψωμιού περιορίστηκε από 200 σε 100 γραμμάρια. Την 1η Ιανουαρίου η υγειονομική υπηρεσία αναφέρει τους πρώτους θανάτους από ασιτία. Η 6η Στρατιά δεν είναι δυνατόν να ανεφοδιάζεται πλέον από αέρος. Για να τηρήσει την υπόσχεση του ένοχου αρχηγού της, η Λουφτβάφε κάνει μια ηρωική προσπάθεια κάτω από ιδιαίτερα δυσμενείς καιρικές συνθήκες, με αποτέλεσμα απώλειες 530 μεταγωγικών,149 καταδιωκτικών, 123 βομβαρδιστικών, που κάνουν τη μάχη του Στάλινγκραντ αερομαχία εξίσου δαπανηρή με τη μάχη της Αγγλίας.»

(Από «Το ψυχορράγημα της 6ης Στρατιάς» της Ιστορίας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου του Ραιημόν Καρτιέ.)

Πριν από 70 χρόνια η τύχη του κόσμου παίχτηκε σε μια μάχη που κράτησε έξι μήνες. Οι χιτλερικές δυνάμεις ηττήθηκαν στο Στάλινγκραντ. Η νίκη του Κόκκινου Στρατού είχε κρίνει την έκβαση του πολέμου.

Η τελική μάχη για την ανακατάληψη ολόκληρης της πόλης είχε ξεκινήσει στις 10 Ιανουαρίου 1943, όταν ο τότε ακόμα στρατηγός (κι αργότερα στρατάρχης) Konstantin Rokossovsky διέτασσε να ξεκινήσει η επιχείρηση «Δαχτυλίδι», η οποία περικύκλωσε τις εναπομείνασες ναζιστικές δυνάμεις που είχαν παραμείνει στην πόλη και τις υποχρέωσε σε παράδοση.

Ο Στάλιν φιλά το «σπαθί του Στάλινγκραντ» που μόλις του παρέδωσε ο Τσόρτσιλ

Στις 27 Ιουλίου ο Στάλιν είχε εκδώσει την περίφημη διαταγή «Ούτε βήμα πίσω», που σήμανε και την αδάμαστη αντοχή των υπερασπιστών της πόλης, με επικεφαλής τα μέλη της ξακουστής 62ης Στρατιάς και διοικητή τον στρατηγό Βασίλι Τσούικοφ. Το τελικό χτύπημα εναντίον των ναζιστικών δυνάμεων εισβολής δόθηκε από τον στρατηγό Γκεόργκι Ζούκοφ, που διέταξε στις 19 Νοεμβρίου την επιχείρηση «Ουρανός».

Η νίκη των σοβιετικών δυνάμεων είχε κοστίσει γύρω στο 1.000.000 στρατιώτες και αμάχους, ενώ οι απώλειες των δυνάμεων του Άξονα (Γερμανών, Ιταλών και Ρουμάνων) υπολογίζεται ότι ξεπερνούν τις 900.000 άνδρες. Η ήττα των Ναζί στο Στάλινγκραντ ήταν και η αρχή της κατάρρευσης μιας νικηφόρας έως τότε στρατιωτικής πορείας, που κατέληξε στην άνευ όρων παράδοση των Ναζί τον Μάιο του 1945.

Η ρωσική πόλη που κάποτε είχε το όνομα του μακροβιότερου σοβιετικού ηγέτη, του Ιωσήφ Βισαριόνοβιτς Στάλιν, και από το 1961 είχε μετονομαστεί σε Βόλγογκραντ -με την «αποσταλινοποίηση» του Χρουστσόφ-, θα πάρει και πάλι το ηρωικό της όνομα, για να γιορτάσει την 70ή επέτειο της νίκης του Κόκκινου Στρατού, το ερχόμενο Σαββατοκύριακο.

Το Δημοτικό Συμβούλιο του Βόλγοκραντ επιτρέπει τη μετονομασία της πόλης σε Στάλιγκραντ οκτώ ημέρες το χρόνο:

- στις 2 Φεβρουαρίου, επέτειο της νίκης της ιστορικής μάχης

- στις 9 Μαΐου, όταν όλη η Ευρώπη γιορτάζει τη νίκη εναντίον του ναζισμού

- στις 22 Ιουνίου, επέτειο της εισβολής των ναζιστικών στρατευμάτων στην ΕΣΣΔ

- στις 23 Αυγούστου, ημέρα μνήμης για την εκατόμβη των κατοίκων του Στάλιγκραντ εξαιτίας του βομβαρδισμού της Λουφτβάφε

- στις 2 Σεπτεμβρίου, επέτειο της παράδοσης της Ιαπωνίας και της λήξης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και

- στις 19 Νοεμβρίου, προς τιμήν της επιχείρησης «Ουρανός», η οποία παγίδεψε του Γερμανούς και τους συμμάχους τους στις συνοικίες του Στάλινγκραντ που είχαν καταλάβει.

Σχολιάζοντας την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Βόλγογκραντ, η «Kομσομόλσκαγια Πράβντα» αναφέρει ότι «η ονομασία "Στάλινγκραντ" δεν θα εμφανιστεί σε έγγραφα, παρά μόνο σε αφίσες και πανό».

Το θέμα της ονομασίας της πόλης επανέρχεται την περίοδο των δημοτικών εκλογών. Τελευταία, το Κομμουνιστικό Κόμμα Ρωσίας ξεκίνησε εκστρατεία συγκέντρωσης υπογραφών για την οριστική μετονομασία της πόλης και ήδη αναφέρουν ότι έχουν μαζέψει 35.000 υπογραφές και θα προχωρήσουν δικαστικά.

Γερμανοί αξιωματικοί αιχμάλωτοι της 62ης Στρατιάς

Το Βόλγογκραντ έχει αλλάξει τρεις ονομασίες. Στην αρχή ήταν γνωστό ως Τσαρίτσιν, πριν μετονομαστεί το 1925 σε Στάλινγκραντ προς τιμήν του μπολσεβίκου ηγέτη.

Πολλοί Ρώσοι δεν έχουν αντίρρηση να μετονομαστεί πάλι σε Στάλινγκραντ, όχι για να θυμίζει τον Σοβιετικό δικτάτορα, αλλά προς τιμήν των ηρωικών μαχών που έδωσαν οι υπερασπιστές της πόλης στους δρόμους της.

Ήταν 2 Φεβρουαρίου όταν ο στρατηγός Φρίντριχ Πάουλους υποχρεωνόταν να υπογράψει την ταπεινωτική παράδοση των γερμανικών στρατευμάτων, μετά την αιματηρότερη μάχη του πολέμου, η οποία είχε κρατήσει έξι μήνες. Τα ναζιστικά στρατεύματα δεν κατάφεραν να καταλάβουν το Στάλινγκραντ, παρά τις μάχες σώμα με σώμα μέσα στην ερειπωμένη πόλη.

Έχουν περάσει πια 70 χρόνια από τότε που η γερμανική διοίκηση αναγκαζόταν να επαναλάβει την εντολή υποχώρησης, που θύμιζε την υποχώρηση της στρατιάς του Ναπολέοντα.

Επίκεντρο των τελετών μνήμης για τη μεγαλύτερη μάχη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είναι ο Τύμβος του Μαμάγιεφ, που δεσπόζει στο Βόλγογκραντ. Εκεί βρίσκεται και το παλαιό ταταρικό νεκροταφείο όπου έχουν ενταφιαστεί και δεκάδες χιλιάδες υπερασπιστές μιας πόλης άλλοτε ερειπωμένης από τις οδομαχίες.

Μάχες σπίτι με σπίτι

Στην κορυφή του δεσπόζει το άγαλμα της Μητέρας Πατρίδας, η οποία κραδαίνοντας σπαθί «οδήγησε τον Ερυθρό Στρατό στη νίκη». Πιο κάτω, στο Ηρώο, τέσσερις Ρώσοι φρουροί φυλάνε την άσβεστη φλόγα που φωτίζει τα σκαλισμένα στον τοίχο ονόματα των νεκρών.

Tο BBC βρήκε στην 70ή επέτειο της νίκης του Στάλινγκραντ την αφορμή να αποκαλύψει πως το ύψους 85 μέτρων και βάρους 8.000 τόνων άγαλμα της Μητέρας Πατρίδας, που κατασκευάστηκε το 1960 και είναι από τα μεγαλύτερα στον κόσμο, «παρουσιάζει κλίση 20 εκατοστών και κινδυνεύει να καταρρεύσει».

Η επική μάχη για την κατάληψη του Στάλινγκραντ από τα ναζιστικά στρατεύματα άρχισε το καλοκαίρι του 1942 και στοίχισε τη ζωή σε πλέον των 2.000.000 ανθρώπους. Η γερμανική ήττα εμπνέει μέχρι σήμερα υπερηφάνεια στους νικητές και στους απογόνους τους, και σηματοδοτεί μια καθοριστική καμπή στην πορεία των Ναζί, οι οποίοι δεν πανηγύρισαν από τότε ούτε μία νίκη.

Η μάχη του Στάλινγκραντ θεωρείται ακόμη και σήμερα μια από τις αιματηρότερες στην ιστορία της ανθρωπότητας.