Ογδόντα χρόνια από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία

Μυρτώ Τσάβαλου

«Η ευθύνη για την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία είναι διαρκής» δήλωσε η Γερμανίδα Καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, κατά τη διάρκεια των σημερινών εγκαινίων στο ίδρυμα «Τοπογραφία του Τρόμου» της έκθεσης «Βερολίνο 1933 - Ο δρόμος προς την δικτατορία», με θέμα τους πρώτους έξι μήνες μετά την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία.

Η κ. Μέρκελ σημείωσε ότι η δημοκρατία δεν μπορεί να επιτύχει από μόνη της και πρόσθεσε ότι η άνοδος του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία «δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την συμμετοχή της ελίτ και τμήματος της γερμανικής κοινωνίας ή έστω χωρίς την ανοχή τους».

Σήμερα συμπληρώνονται ογδόντα χρόνια από την ανάληψη της εξουσίας από τον Χίτλερ.

Μιλώντας για τα ναζιστικά εγκλήματα και τις φασιστικές εκδηλώσεις βίας που εκφράζονται με κύρια αιτία τη διαφορετικότητα και την πολυπολιτισμικότητα, η κ. Μέρκελ αντέτεινε ότι «ο ανταγωνισμός μεταξύ διαφορετικών τρόπων σκέψης και απόψεων προάγει την δημιουργικότητα και την καινοτομία, προωθεί την συμμετοχή της κοινότητας. Αυτός ο ανταγωνισμός λειτουργεί επίσης διορθωτικά, καθώς οι αποφάσεις πρέπει να είναι διαφανείς και κατανοητές».

Η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία

Μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ο στρατός ελπίζει ότι με τον Χίτλερ στην Καγκελαρία θα πετύχει την εθνική ανόρθωση της Γερμανίας και την ακύρωση της συνθήκης των Βερσαλλιών. Εθνικιστικά και συντηρητικά στελέχη της οικονομίας και της πολιτικής αρχίζουν να τον υποστηρίζουν, επειδή νομίζουν ότι με την άνοδό του στην εξουσία η Γερμανία θα αποκτήσει πολιτική σταθερότητα και θα αναπροσανατολίσει τον πολιτικό της πολιτισμό στην κατεύθυνση μιας αυταρχικής μοναρχίας. Εξάλλου, φοβούνται την εγκαθίδρυση σοσιαλιστικού καθεστώτος στη Γερμανία και έτσι υποστηρίζουν τον Χίτλερ, ο οποίος θέλει να εξαφανίσει τον μπολσεβικισμό.

Στις 30 Ιανουαρίου του 1933 ο άνδρας που έμελλε να γίνει ένας από τους χειρότερους τύραννους όλων των εποχών ανέλαβε τα καθήκοντα της γερμανικής καγκελαρίας.

Το Γ' Ράιχ

Στις 27 Φεβρουαρίου 1933 πυρπολείται το Κοινοβούλιο. Ως δράστης συνελήφθη ο Ολλανδός Κομμουνιστής Μαρίνους φαν ντερ Λούμπε που κατηγορήθηκε από τους ναζιστές ότι ήθελε έτσι να διαμαρτυρηθεί για την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Στον αντιφασιστικό, όμως, κόσμο υπήρχε η πεποίθηση ότι ο εμπρησμός ήταν μια προβοκάτσια της χιτλερικής κυβέρνησης.

Με τον εμπρησμό του Κοινοβουλίου δίνεται η ευκαιρία στον Χίτλερ να πείσει τον Πρόεδρο Χίντενμπουργκ να εκδώσει αναγκαστικό διάταγμα βάσει του άρθρου 48 του Συντάγματος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Με αυτό ο Χίντενμπουργκ εξουσιοδοτεί στην ουσία τον Χίτλερ να καταργήσει τα κυριότερα πολιτικά δικαιώματα των Γερμανών για ένα διάστημα και να αρχίσει διωγμούς και συλλήψεις κομμουνιστών και αριστερών.

Καθώς η εξουσιοδότηση που είχε πάρει από τον Χίντεμπουργκ είχε περιορισμένο χρονικό ορίζοντα, ο Χίτλερ συγκαλεί τη Βουλή και ζητεί να του δοθούν έκτακτες εξουσίες βάσει του «Εξουσιοδοτικού νόμου» και να παραχωρηθεί όλη η νομοθετική εξουσία στην κυβέρνηση, ανεξάρτητα από το Κοινοβούλιο.

Έτσι, στις 24 Μαρτίου 1933 το Ράιχσταγκ (Κοινοβούλιο) αποφασίζει με βάση τον Εξουσιοδοτικό νόμο (Ermächtigungsgesetz) την παραχώρηση όλης της νομοθετικής εξουσίας στη χιτλερική κυβέρνηση. Με την απόφαση αυτή αρχίζει στη Γερμανία η περίοδος της εθνικοσοσιαλιστικής δικτατορίας, που προπαγανδιστικά ονομάζεται από τους εθνικοσοσιαλιστές «Τρίτο Ράιχ».

Έκτοτε θα ξεκινήσει μία σειρά δολοφονιών πολιτικών και στρατιωτικών του αντιπάλων, με στόχο την εξολόθρευσή τους, ενώ μετά τον θάνατο του Προέδρου Χίντενμπουργκ στις 2 Αυγούστου 1934 ο γερμανικός στρατός, που το 1935 μετονομάζεται σε Βέρμαχτ, ορκίζεται στο πρόσωπο του Χίτλερ, ο οποίος από εδώ και εμπρός είναι και Αρχηγός του Κράτους και θα έχει τον τίτλο «Ηγέτης και Καγκελάριος».

Τον Ιανουάριο του 1938, ο Χίτλερ αναλαμβάνει την αρχηγία της Βέρμαχτ. Ο μέχρι τότε αρχηγός της Βέρνερ φον Φριτς, όπως και ο υπουργός Άμυνας Βέρνερ φον Μπλόμπεργκ, αναγκάζονται να παραιτηθούν, επειδή, σύμφωνα με σκευωρία των SS του Χίμλερ, είναι ομοφυλόφιλοι.

Βασικά κίνητρα της πολιτικής του Αδόλφου Χίτλερ ήταν ο αντισημιτισμός του, ο οποίος στοχοποιούσε κυρίως τους Εβραίους με απώτερο σκοπό την εξόντωσή τους και ο ριζοσπαστικός κοινωνικός δαρβινισμός του. Ο αντισημιτισμός του Χίτλερ και των εθνικοσοσιαλιστών έγινε για πρώτη φορά εμφανής στις διακρίσεις και στη στέρηση των δικαιωμάτων των Εβραίων και οδήγησε, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στο Ολοκαύτωμα.

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί η κυνική αντίληψή του σχετικά με τους ασθενείς και τους σωματικά ή πνευματικά ανάπηρους. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 1929, λίγο πριν την ανάληψη των καθηκόντων του ως Καγκελάριος της Γερμανίας και κατά τη διάρκεια του συνέδριου του Εργατικού Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος (NSDAP) στη Νυρεμβέργη ανέφερε: «Εάν στη Γερμανία γεννιούνταν κάθε χρόνο ένα εκατομμύριο παιδιά και εξολοθρεύαμε από αυτά 700.000-800.000, τα πιο αδύναμα, το αποτέλεσμα θα ήταν ίσως η αναβάθμιση της δύναμης». Έτσι, ο Χίτλερ, κατά τη διάρκεια της πολιτικής του καριέρας εφαρμόζει την «Ευθανασία», δηλαδή τη δολοφονία σωματικά ή πνευματικά αναπήρων, των οποίων η ύπαρξη ήταν, κατά την ιδεολογία του Τρίτου Ράιχ, «ζωές ανάξιες να ζουν».

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Εκτός από την εξόντωση των Εβραίων και τη διατήρηση της κυριαρχίας των εθνικοσοσιαλιστών με τη μορφή μιας μόνιμης δικτατορίας, ο Χίτλερ έχει μόνο έναν πολιτικό στόχο: Να κάνει τη Γερμανία παγκόσμια δύναμη, ακυρώνοντας την Συνθήκη των Βερσαλλιών του 1918, αλλά και κατακτώντας μια απέραντη αποικιακή αυτοκρατορία, που την ονόμαζε «ζωτικό χώρο» (Lebensraum) στην Ανατολή. Επειδή όμως όλα αυτά δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν δίχως βία, ο Χίτλερ προετοιμάζει από την αρχή της πολιτικής του καριέρας τον επόμενο πόλεμο. Οι σχεδιαζόμενες κατακτήσεις στόχευαν στην ουσία την Σοβιετική Ένωση.

Ο Χίτλερ έχει τις μεγαλύτερες στρατιωτικές του επιτυχίες την άνοιξη του 1940. Τότε οι γερμανικές δυνάμεις υποτάσσουν με μια σειρά «αστραπιαίων πολέμων» (Blitzkrieg), οι οποίοι δεν διαρκούν παραπάνω από δυο μήνες, τη Δανία, τη Νορβηγία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο και τη Γαλλία.

Εν συνεχεία αφιερώνεται ολοκληρωτικά και με πάθος στον πραγματικό του στόχο, την επέκταση στην Ανατολή. Αφού η φασιστική Ιταλία αποτυγχάνει τελείως στην κατάληψη της Ελλάδας και οι Έλληνες με αντεπίθεση αναγκάζουν τους Ιταλούς να υποχωρήσουν βαθιά μέσα στην Αλβανία, ο Χίτλερ στέλνει στις 6 Απριλίου 1941 στρατιωτική βοήθεια στο σύμμαχό του Μουσολίνι. Εκτός αυτού, θέλει με την κατάκτηση των Βαλκανίων να εξασφαλίσει το νότιο πλευρό του γερμανικού στρατού, για τη σχεδιασμένη εισβολή στην ΕΣΣΔ και, κυρίως, τα πετρέλαια της Ρουμανίας. Η επίθεση κατά της ΕΣΣΔ γίνεται – χωρίς να κηρυχτεί πόλεμος- στις 22 Ιουνίου 1941 (Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα).

Η καθυστέρηση αυτή (η επιχείρηση είχε αρχικά προγραμματισθεί για τις αρχές Μαΐου) οφείλεται στην επέμβαση της Βέρμαχτ στα Βαλκάνια και θα αποδειχθεί μοιραία για την έκβαση του πολέμου. Η ναζιστική προπαγάνδα παρουσιάζει τον πόλεμο ως αγώνα μεταξύ του αντικομμουνισμoύ, του αντιμπολσεβικισμού και του «πολιτισμού της Εσπερίας» ενάντια στην «ασιατική βαρβαρότητα» και τον «εβραϊκό μπολσεβικισμό». Στην πραγματικότητα επρόκειτο -και κατά την προσωπική αντίληψη του Χίτλερ- για ένα ληστρικό και εξολοθρευτικό πόλεμο. Εξυπηρετούσε μόνο τον σκοπό της κατάκτησης «ζωτικού χώρου» για την «αρία φυλή», όσο δε για τους πληθυσμούς των κατακτημένων περιοχών, επιφυλασσόταν η υποδούλωση ή η εξόντωση.

Μετά από τις αρχικές επιτυχίες, η επίθεση της Βέρμαχτ αναχαιτίζεται τον Δεκέμβριο του 1941 λίγο έξω από τη Μόσχα. Τον ίδιο μήνα η σύμμαχος της Γερμανίας, Ιαπωνία, επιτίθεται στην αμερικανική ναυτική βάση του Περλ Χάρμπορ στη (Χαβάη). Οι ΗΠΑ κηρύσσουν τον πόλεμο στην Ιαπωνία και μπαίνουν πλέον επισήμως στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Χίτλερ κηρύσσει στις 7 Δεκεμβρίου του 1941 τον πόλεμο στις ΗΠΑ. Η Βέρμαχτ περνάει ξανά στην επίθεση το 1942, αλλά, στις αρχές του 1943 θα υποστεί στη Mάχη του Στάλινγκραντ τη μέχρι τότε μεγαλύτερή της ήττα. Η μάχη του Στάλινγκραντ θεωρείται γενικώς το σημείο καμπής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Υπεύθυνος γι' αυτή τη βαριά ήττα ήταν ο ίδιος ο Χίτλερ, που είχε απαγορεύσει την υποχώρηση από το Στάλινγκραντ, με αποτέλεσμα τον εκμηδενισμό της 6ης Στρατιάς της Βέρμαχτ.

Το ίδιο έτος οι εναέριες συμμαχικές δυνάμεις κερδίζουν την υπεροχή στον εναέριο χώρο της Γερμανίας και αρχίζουν οι βομβαρδισμοί πολλών γερμανικών πόλεων. Πολλές γερμανικές πόλεις έγιναν ερείπια και στάχτη.

Στις 6 Ιουνίου του 1944 οι δυτικοί Σύμμαχοι ανοίγουν και δεύτερο μέτωπο με την απόβασή τους στη Νορμανδία. Και αυτό επίσης οφείλεται σε στρατηγικές αποφάσεις του Χίτλερ, που περιείχαν σοβαρά λάθη, την ώρα που η ναζιστική προπαγάνδα τον υμνούσε ως το «μεγαλύτερο στρατηλάτη όλων των εποχών». Παρ' όλες τις ήττες, τις τεράστιες απώλειες του άμαχου πληθυσμού και τις φοβερές καταστροφές και παρά το γεγονός ότι ο ίδιος ο Χίτλερ είχε αναγνωρίσει από το 1943 ότι δεν ήταν πλέον εφικτή μια στρατιωτική νίκη, συνέχισε τον πόλεμο δύο ολόκληρα χρόνια. Η προσωπική του ανάμειξη στη διεξαγωγή του πολέμου, με το να απαγορεύει την έγκαιρη υποχώρηση σε τμήματα του Στρατού που κινδύνευαν, είχε ως αποτέλεσμα να υποστεί η Βέρμαχτ μαζικές απώλειες.

Έτσι, περνούν δύο χρόνια στα οποία οι Γερμανοί χάνουν συνεχώς μάχες και δυνάμεις. Μόνον όταν την άνοιξη του 1945 οι δυτικοί Σύμμαχοι φτάνουν στον ποταμό Έλβα και ο Κόκκινος Στρατός βρίσκεται στο κέντρο του Βερολίνου.

Δύο θέματα κυριαρχούν στο καταφύγιο του τις τελευταίες μέρες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: Πόσο κοντά είναι ο Κόκκινος Στρατός και ποιος είναι ο πιο σίγουρος τρόπος αυτοκτονίας. Επανειλημμένα ο Χίτλερ μοιράζει δηλητήριο σε αυτούς που παρέμειναν μαζί του στο Καταφύγιο και δεν τον εγκατέλειψαν. Στις 29 Απριλίου νυμφεύεται τη σύντροφο της ζωής του Εύα Μπράουν. Την επόμενη μέρα, κατά τις 3:30 τα ξημερώματα, η Εύα Μπράουν αυτοκτονεί με υδροκυάνιο. Συγχρόνως ο Χίτλερ βάζει το πιστόλι στο στόμα του και πυροβολεί…

Νέα ντοκουμέντα στο φως

Με αφορμή τη συμπλήρωση των 80 ετών από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία η βρετανική εταιρεία «British Pathe» δημοσίευσε σήμερα νέες φωτογραφίες-ντοκουμέντα από την εποχή εκείνη: